مصحف فاطمه چیست؟
مصحف فاطمه چیست؟
نکته زیبا و دقیقی که ذهن و اندیشه شما را به سوی چنین مقوله و پرسشهایی پیرامون آن معطوف داشته است در حقیقت پرداختن به نکتهای است که از دیرباز موضوع بحث و گفتوگوی عالمان و اندیشمندان بوده است، ورود به این مقوله مستلزم تمهیداتی است که ذیلاً بدان اشاره میگردد.
چیستی مصحف؟
کلمه مُصْحَف (با هر سه حرکت میم) اکنون بیشتر به معنای «قرآن» به کار میرود؛ اما در لغت به معنای مجموعه برگههایی است که میان دو جلد جمع آوری شده است و امروزه «کتاب» خوانده میشود. بنابراین، منظور از «مصحف فاطمة(س)، کتاب فاطمه(س) است که در بعضی از روایات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانی چون «ابی بن کعب» وجود کتابی نزد آن حضرت(س) را تأیید کردهاند.
بدین ترتیب سخن کسانی مانند «ایجی» در مواقف و «جرجانی» در شرح مواقف و ابو زهره در کتاب «امام صادق(ع)» که مدعی شدهاند، شیعه به قرآنی منسوب به فاطمه(س) که غیر از قرآن رایج میان مسلمانان است، اعتقاد دارد، نادرست است و در عدم رجوع به روایات شیعه و نیز عدم دقت در معنای مصحف ریشه دارد.
مصحف فاطمه و محتوای آن؟
درباره ماهیت این مصحف در منابع شیعی روایات فراوان یافت میشود. در این احادیث محتوا، حجم، زمان نگارش کیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایی اختلافاتی میان این روایات مشاهده شود؛ اما با کمی دقت توجیه میگردد. بعضی از روایات مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانستهاند. بر اساس شماری از احادیث در این کتاب مطالبی چون وصیت حضرت فاطمه(س) مصیبتهای فرزندان آن حضرت(س) در طول زمان، پیشگویی حوادث آینده و تمام پادشاهانی که بر زمین حکم خواهند راند، نوشته شده است.
دستهای از روایات نیز از اشتمال این مصحف بر تمام احکام حلال و حرام حتی حکم عملی که موجب نصف شلاق میشود، سخن به میان آوردهاند. بر اساس بعضی از احادیث، امام صادق(ع) حوادث تاریخی ای چون ظهور زندیقان را پیشگویی کرده و گفتارش را به مصحف حضرت زهرا(س) مستند دانسته است.
این روایات با هم ناسازگار نیستند؛ زیرا ممکن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف وجود داشته باشد و هر روایت بخشی از محتوای آن را بیان کرده است.
بعضی از معصومان حجم مصحف را سه برابر قرآن شمردهاند.
زمان و کیفیت نگارش
مهمترین مطلب درباره این مصحف، زمان و کیفیت نگارش آن است که مسأله ارتباط حضرت زهرا(س) با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهی در همین جا مطرح میگردد.
در چند روایت، کیفیت نگارش آن بدین صورت مطرح شده است: پیامبراکرم(ص) مطالب را املا میکرد و حضرت علی(ع) مینوشت.
پس درباره سبب علت انتساب مصحف به حضرت فاطمه(س) میتوان گفت، آن کتاب نزد حضرت زهرا(س) نگهداری میشد یا آن حضرت واسطه رسیدن بعضی از مطالب به دست حضرت علی(ع) بوده است.
برخی از روایات نیز مصحف را رهاورد املا و وحی مستقیم خداوند بر حضرت زهرا(س) دانستهاند. بر اساس روایات دیگر، بعد از وفات پیامبر اکرم(ص) خداوند فرشتهای را نزد حضرت زهرا(س) میفرستاد تا در غم پدر دلداری اش دهد، وی را از مکان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفتوگو بنشیند. حضرت فاطمه(س) سخنان آن فرشته را به حضرت علی(ع) منتقل کرد و آن حضرت(ع) آنها را به نگارش در آورد. روایتی این فرشته را جبرئیل(ع) معرفی کرده است.
میان این احادیث نیز ناسازگاری وجود ندارد؛ زیرا میتوان گفت خداوند به وسیله فرشتهای از فرشتگان خود به نام جبرئیل(س) با آن حضرت(س) سخن گفته است.
به نظر میرسد در توجیه این ناسازگاری باید گفت، فاطمه زهرا(س) یک مصحف داشت. بخشی از این کتاب را به مطالب دریافتی از پدرش اختصاص داده بود و بخشی دیگر را به مطالب جبرئیل(س).
امکان نزول جبرئیل بر فاطمه
اشکال دیگر روایات دسته اخیر، قطع وحی پس از رسول اکرم(ص) است؛ به عبارت دیگر، ما مسلمانان معتقدیم پیامبر اکرم(ص) خاتم انبیا بوده، بعد از وفات آن حضرت(ص) ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحی منقطع گشته است. بنابراین، چگونه فرشته بر حضرت زهرا(س) نازل میشد و با آن بزرگوار گفت و گو میکرد.
در پاسخ بدین اشکال باید گفت، طبق آیات قرآنی، نزول فرشته الهی و ارتباط خداوند با غیر پیامبران از طریق فرشتگان و وحی امکانپذیر است؛ چنان که آیات بسیار از ارتباط فرشته با حضرت مریم(س) سخن میگوید و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسی(ع) را وحی میخواند. و وقتی امکان این ارتباط با زنانی چون مادر موسی(ع) و حضرت مریم(س) پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا(س) که از سوی پیامبر اکرم(ص) سرور همه زنان در همه زمانها معرفی شده، به طریق اولی پذیرفتنی مینماید. منظور از انقطاع وحی و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبراکرم(ص) قطع ارتباط میان خداوند و فردی به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است نه عدم امکان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعی ارتباط میان امامان معصوم(ع) و خداوند وجود دارد. در روایات اهل سنت نیز بعضی از افراد «مُحَدَّث» معرفی شدهاند. «محدّث» یعنی کسی که با فرشتگان الهی نوعی ارتباط دارد و از آنها حدیث دریافت میکند.
مصحف نزد چه کسی است
روایات شیعه نشان میدهد این مصحف در زمانهای مختلف نزد امامان معصوم - علیهم السلام - بوده، از امامی به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان کسی بدان دسترسی نداشته است. بر اساس این روایات، امامان با استفاده از آن حوادثی را پیشگویی و احکامی را بیان کردهاند.
تذکر
کتابهایی که اخیراً با عنوان «صحیفة الزهرا علیها السلام» منتشر شده، با «مصحف فاطمة(س)» تفاوت دارد؛ زیرا در این کتابها عمدتاً دعاهای منسوب به آن حضرت(س) به چشم میخورد نه آنچه روایات درباره مصحف فاطمه گفتهاند.
